De geschiedenis - van Nederland. Hier is in chronologische volgorde de geschiedenis van Nederland van 1648 tot 1940 weergegeven. Het overzicht is verdeeld in zes blokken. Het eerste gedeelte gaat over de periode 1648 tot 1702. De tweede periode is 1703 tot 1750, de derde periode is van 1750 tot 1795, de vierde van 1796 tot 1849, de vijfde van 1850 tot 1899 en de laatste van 1900 tot 1940.

U kunt ook naar de afzonderlijke jaartallen gaan. Klik in de menu's hieronder op een van de jaartallen om naar dat betreffende jaartal te gaan. Zo kunt u een beeld krijgen in wat voor tijdperk onze voorouders leefden. Op deze pagina staan nog diverse links naar korte levensbeschrijvingen van historische personen. Als u op de pijlen klikt die her en der op de pagina staan, komt u gelijk weer bovenaan deze pagina terecht.

DE BELANGRIJKSTE GEBEURTENISSEN UIT DE PERIODE
1648 - 1702

Inleiding

De Noordelijke Nederlanden hebben zich in 1579 met de Unie van Utrecht verbonden tot een staatkundige eenheid: De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Met de Vrede van Munster komt een einde aan de Tachtigjarige oorlog. Hiermee keert echter geen periode van rust in. Frankrijk, onder leiding van Lodewijk XIV, wil de Zuidelijke Nederlanden onder haar invloedsfeer brengen. Dit leidt tot een groot aantal krijgstochten en plunderingen. Bovendien wordt de economisch sterke Republiek permanent bedreigd door andere handelsnaties als Engeland. Na 1650 begint de economie van de machtige Republiek in te zakken en komt een einde aan de Gouden Eeuw.



1648
15 mei
Vrede van Munster
Met dit verdrag komt een einde aan de tachtigjarige oorlog.
De belangrijkste bepalingen uit dit verdrag zijn:
  1. De "Vereenigde Nederlanden" worden door de Koning van Spanje erkend als vrije en soevereine landen. Er wordt een status quo overeengekomen met betrekking tot de rechten op de gebieden in bezit ten tijde van het sluiten van het verdrag. De Spanjaarden mogen geen gebruik maken van de vaarroutes van de Republiek naar de door haar veroverde gebieden in de Oost en West.
  2. De koning van Spanje dient ervoor te zorgen, dat de onafhankelijkheid van de Republiek wordt erkend door het Duitse Rijk. De Duitse keizer heeft dit gedaan.
1650
6 november
Willem II

Willem II (geb. 1626) overlijdt aan polio. Hiermee treedt het eerste Stadhouderloze tijdperk (1650 - 1672) in.
14 november
Geboorte Willem III (1650 - 1702).
1651

oktober

 
In Engeland wordt de Akte van Navigatie aangenomen.
Deze wet bepaalt:
  1. Europese produkten mogen alleen in Commonwelth gebieden worden ingevoerd op Engelse schepen of op schepen uit het land van herkomst. Goederen uit vreemde werelddelen mogen uitsluitend op Engelse schepen worden ingevoerd. De kustvaart in Engeland wordt verboden voor buitenlandse schepen.
  2. In Engeland mogen vis en visproducten uitsluitend op Engelse schepen worden in- en uitgevoer

Deze wet heeft belangrijke consequenties voor de Nederlandse handel.

*
Adriaan Pauw volgt Jacob Cats op als raadpensionaris van Holland.
1652
Februari
De Staten Generaal besluiten 150 oorlogsschepen uit te rusten.
Mei
De vloten van Maarten Harpertsz. Tromp (1597 - 1653) en de Engelse admiraal Blake hebben een vlagincident. Tromp weigert op last van de Staten Generaal als eerste de vlag te strijken. Hierop breekt een gevecht uit.
6 juli
Tromp krijgt opdracht van de Staten Generaal om Engelse schepen aan te vallen. Blake brengt 12 Staatse oorlogsschepen, die de haringvloot bij de Doggersbank beschermen, tot zinken. Hierop breekt de Eerste Engelse oorlog uit (1652 - 1654).
*
Jan van Riebeek sticht een station op Kaap de Goede Hoop om de schepen van vers voedsel te voorzien. Dit om scheurbuik te voorkomen. Door de jaren heen vestigen zich hier steeds meer kolonialisten.
1653
30 juni
Johan de Witt (1625 - 1672) wordt benoemd tot raadpensionaris.
Februari
Tromp verliest de Driedaagse Zeeslag in het Kanaal tegen Blake. Hij weet de vloot te redden door een ingenieuze terugtocht. Engeland beheerst vanaf dat moment de wereldzee.
Augustus
Tromp probeert de Engelse blokkade van de Nederlandse kust te doorbreken. Hij sneuvelt bij ter Heide. Een Nederlandse delegatie gaat naar Engeland om te onderhandelen over vrede. De Engelsen eisen een garantie dat de Oranjes niet meer op de troon komen. De Staten Generaal weigeren deze garantie te geven. Raadpensionaris Johan de Witt geeft echter te kennen dat de Staten van Holland daartoe bereid zijn.
1654
15 mei
Vrede van Westminster.
De kern van dit verdrag is:
  1. De Akte van Navigatie blijft gehandhaafd.
  2. Nederlandse schepen zullen in de Britse zeeën het eerst de vlag strijken.
Medio Oktober
De meerderheid van de Overijsselse Staten benoemt de minderjarige Willem III tot stadhouder.

top
1655
Voorjaar
In Groningen en de Ommelanden laait de twist tussen de stad en het platteland weer op. Onder leiding van Johan de Witt en Willem Frederik probeert een delegatie van de Staten-Generaal te bemiddelen. Ondanks deze inspanning blijft het broeien.
1659
7 november
Spanje en Frankrijk sluiten de 'Vrede van de Pyreneeën'. Voor de Republiek is van belang dat daarmee de gebieden die aanvankelijk in handen waren van de Spanjaarden over gaan in Franse handen (Artois behalve Sint Omaars en Aire aan de Leie, verder Grevelingen, Landrecies in Henegouwen, Philippeville en Marienbourg).
1661

6 augustus
De Republiek en Portugal sluiten in Den Haag een vredesverdrag. De Republiek doet definitief afstand van haar rechten op Brazilië. Portugal verplicht zich 8 miljoen gulden schadevergoeding aan de West-Indische Compagnie (WIC) te betalen.
1662
22 april
De Franse koning en de Republiek sluiten een of- en defensief verbond. Johan de Witt vertrouwt Lodewijk XIV (geb. 1638: bijnaam 'De Zonnekoning') niet en pleit voor een barrière van vestingsteden in de Zuidelijke Nederlanden.
14 september
Vriendschapsverdrag met Engeland. De geschilpunten worden niet opgelost. De wrijving tussen de Westindische Compagnie (WIC) en de Engelse Africa Company blijven bestaan.
1663
Maart
De Staten van Holland bepalen ten aanzien van het publieke gebed dat de predikanten eerst moeten bidden voor de Staten van het eigen gewest, daarna voor de Staten van de overigen gewesten en vervolgens voor de Staten-Generaal en de Raad van State. In orangistische kringen wekt het verontwaardiging dat de naam van de Stadhouder in deze lijst wordt overgeslagen.
1663 - 1664
*

Een Engelse vloot verovert Nieuw-Nederland. Pieter Stuyvesant was hier de laatste gouverneur.

1664
*
De Engelse vloot dwingt gouverneur Pieter Stuyvesant tot capitulatie van Nieuw-Amsterdam. Het gebied wordt in bezit genomen voor de hertog van York. De naam wordt veranderd in New York. Michiel Adriaanszoon de Ruyter (1607 - 1676) herovert de Afrikaanse bezittingen, maar weet New York niet te heroveren.
1665
4 maart
Engeland verklaart de Republiek de oorlog. De Tweede Engelse oorlog duurt tot 1667.
3 juni
Zeeslag bij Lowestoft tegen de hertog van York. De Republiek moet de aftocht blazen.
1666
Juni
De Ruyter wint de Vierdaagse Zeeslag bij North Foreland tegen de vloten van Monk en van Rupert van de Palts.
4 en 5 Augustus
Tweedaagse Zeeslag bij Duinkerken. De Ruyter komt in de problemen, doordat Cornelis Tromp (1629 - 1691) een deel van de Engelse vloot achtervolgt zonder zich te bekommeren om de rest van de vloot. Tromp wordt ontslagen.
1667
April
Begin van vredesonderhandelingen tussen Engeland en de Republiek te Breda. Deze verlopen stroef vanwege de Franse veldtocht in de zuidelijke Nederlanden. De Fransen zijn slaags geraakt met de Spanjaarden over de Spaanse gebieden in de Zuidelijke Nederlanden.
Juni
De Ruyter vaart de Thames op en vernietigt een groot deel van de Engelse vloot. De Engelsen zijn in paniek omdat ze vrezen dat hij door zal varen naar Londen. Dit doet hij echter niet.
31 Juli
Vrede van Breda.
Hierin wordt met name geregeld:
  1. Alle partijen behouden eigen bezittingen. Engeland houdt New York, maar de Republiek krijgt Suriname. De Akte van Navigatie geldt niet voor goederen die langs de Rijn en Schelde zijn aangevoerd.
  2. De regel ‘vrij schip - vrij goed’ wordt aangenomen. Dit betekent dat de Engelsen de schepen van de Republiek niet meer mogen doorzoeken, maar alleen de scheepspapieren mogen controleren. Alleen oorlogstuig wordt als contrabande beschouwd.
1668
Mei
Vrede te Aken. Lodewijk XIV moet zich tevreden stellen met de door hem veroverde gebieden in de Zuidelijke Nederlanden.
1669
1 februari
In Frankrijk beperkt Koning Lodewijk XIV de godsdienstrechten. Dit is het begin van de emigratie van de Franse Hugenoten naar o.a. de Republiek. De Franse immigranten brengen economische welvaart mee vanwege hun handelsconnecties en industriële vaardigheden.
4 oktober
Rembrandt van Rijn op 63 jarige leeftijd overleden.
1670
*
1 juni Lodewijk XIV en Karel II van Engeland sluiten het geheime verdrag van Dover.
Voor de Republiek heeft dit de volgende consequenties:
  1. Engeland en Frankrijk zullen elkaar helpen bij een aanval op de Zuidelijke Nederlanden. Engeland erkent de Franse rechten op de gebieden binnen de Zuidelijke Nederlanden die nog in handen zijn van de Spanjaarden.
  2. Engeland zal Walcheren en de Scheldemond verkrijgen.
1671
1 november
Keizer Leopold I van Oostenrijk belooft Frankrijk in een geheim verdrag een neutrale opstelling in een eventuele oorlog met de Republiek.
11 november
De Staten-Generaal vaardigen een invoerverbod voor Franse producten uit.
*
Johan de Witt ontvangt een afschrift van het verdrag van Dover.
*
De Republiek gaat een samenwerkingsovereenkomst aan met Spanje voor het geval één van beide landen wordt aangevallen. De Republiek maakt een aanvang met de reorganisatie van het leger.
1672 (RAMPJAAR)
Maart
Engeland verklaart de Republiek de oorlog.
April
Frankrijk, Munster en Keulen verklaren de Republiek de oorlog.
Mei-juni
Het Franse leger trekt langs de Maas richting het oosten van de Republiek. Maastricht wordt belegerd.
12 juni
Bij het Tolhuis ten oosten van Nijmegen trekt het Franse leger de Rijn over. Willem III trekt zich achter de waterlinie terug.
21 juni
Val van Utrecht. Lodewijk XIV stuurt keiharde vredesvoorwaarden naar de Staten-Generaal. De Achterhoek, Overijssel en Drente worden bezet door de roepen van Munster en Keulen.
7 juni
De Ruyter verslaat de gecombineerde Frans-Engelse vloot bij Solebay aan de Engelse oostkust.
2 juli
Willem III wordt tot stadhouder benoemd.
8 juli
De Staten-Generaal benoemen Willem III tot kapitein-generaal en admiraal.
*
Willem III en de Staten-Generaal wijzen de Franse vredesvoorstellen af. Het leger wordt op oorlogssterkte gebracht.
Augustus
De Ruyter voorkomt bij Kijkduin een Engelse landingspoging.
4 augustus
Johan de Witt wordt op eigen verzoek ontheven van zijn ambt als raadpensionaris.
20 augustus
Johan en Cornelis de Witt worden door een woedende massa op beestachtige wijze voor de Haagse Gevangenpoort vermoord.
September
Het tij begint te keren voor de Republiek. Troepen van Brandenburg en van keizer Leopold I dwingen de Franse troepen terug naar het zuiden.
December
Willem III onderneemt een tocht naar het zuiden en ontzet Maastricht.
*
De Groningers onder leiding van Eysbergen veroveren Koevorden dwingen de bisschop van Munster ook Drente te ontruimen.
*
De Fransen rukken met 1000 man over de bevroren Waterlinie Holland binnen en moorden Zwammerdam en Bodegraven uit. Als de dooi invalt haasten zij zich terug.
1673
*
Vanwege De Ruyters overwinningen op de Engelsen weigert het Engelse parlement nog langer geld vrij te maken voor de oorlog.
Einde jaar
Willem III waagt nogmaals een uitval en neemt Bonn in waardoor het contact krijgt met de Keizerlijke troepen. Hierdoor moeten de Franse troepen de Noordelijke Nederlanden ontruimen. Maastricht valt wel weer in Franse handen.
1674
19 februari
Tweede vrede van Westminster tussen de Republiek en Engeland. De vooroorlogse toestand wordt hersteld.
22 april
Munster sluit vrede met de Republiek.
11 mei
Keulen sluit vrede.
Augustus
De Staten van Holland en Zeeland maken het stadhouderschap van Willem III erfelijk.
1675
*
De Staten-Generaal maken het kapitein-generaalschap van Willem III erfelijk.
*
De Fransen zijn militair in de Zuidelijke Nederlanden sterk in het voordeel en weten een groot aantal steden te veroveren.
*
De eerste West-Indische Compagnie (opgericht 3 juni 1621) wordt vervangen door een nieuwe West-Indische Compagnie (WIC). Deze compagnie krijgt een kleiner werkkapitaal mee en minder bewindvoerders (Heeren X).
1676
*
De vloot van de Republiek onder aanvoering van De Ruyter vaart naar de Middelandse Zee om de Franse heerschappij te breken. De overwinningen bij Stromboli en Etna, waar De Ruyter sneuvelt, wordt gevolgd door een forse nederlaag bij Palermo.
*
In Nijmegen worden vredesonderhandelingen gestart tussen De Republiek en Frankrijk.
*
Antoni van Leeuwenhoek (1632 - 1723) ontdekt met door hemzelf ontwikkelde microscoop het bestaan van bacteriën.
1677
*
Willem III
- Willem III -
Mary Stuart
- Mary Stuart -

Willem III trouwt met Mary Stuart, de oudste dochter van de Hertog van York. Mary Stuart is na haar vader de naastgerechtigde op de Engelse troon.

top
1678
10 augustus
De Republiek sluit in Nijmegen bilateraal vrede met Frankrijk. Spanje en de Duitse Keizer voelen zich verraden. De andere bondgenoten Brandenburg en Denemarken sluiten ook vrede.
De belangrijkste vredesbepalingen luidden:
  1. De Republiek krijgt alle nog door de Fransen bezette gebieden terug. De invoerheffing van 1667 wordt door de Fransen afgeschaft.
  2. Lodewijk XIV behoudt ten nadele van de Spaanse koning Franche-Comté, Valencijn, Kamerijk en Sint-Omaars. Wel geeft hij Charleroi, Kortrijk en enkele andere steden die zijn afgestaan bij de Vrede van Aken (1668).
1683
*
Spanje verklaart Frankrijk de oorlog omdat het een groot deel van de Zuidelijke Nederlanden heeft bezet. De Republiek moet op basis van de overeenkomst uit 1681 hulptroepen leveren, maar betoogt dat ze daartoe niet is verplicht.
*
Suriname wordt overgedragen aan de sociëteit van Suriname. Deze sociëteit bestond uit een evenredige zeggenschap van de WIC, de stad Amsterdam en de familie Van Aerssen van Sommelsdijck.
1685
April

Na jaren van strijd is het de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) gelukt om de gehele Indische archipel onder haar invloedsfeer te brengen.

18 oktober
Lodewijk XIV herroept officieel het Edict van Nantes. Dit Edict maakte in 1598 een einde aan de godsdienstoorlogen tussen de calvinisten en katholieken in Frankrijk. Met de intrekking van het Edict komt een nieuwe grote stroom van Hugenoten naar onder ander de Republiek op gang.
1687
28 maart
Op 90-jarige leeftijd overlijdt de dichter, schrijver, componist en politicus Constantijn Huijgens.
1688
*
De Engelse koning Jacobus II (1633 - 1701) richt zich met pro-katholieke maatregelen tegen de protestanten. Willem III wordt benaderd om een interventie in Engeland te plegen. In november vaart Willem III met instemming van de Staten-Generaal naar Engeland. Jacobus II vlucht naar Frankrijk.
*
Lodewijk XIV verklaart de Republiek weer de oorlog. De reden is gelegen in de Engelse expeditie van Willem III. Begin van de Negenjarige Oorlog (1688-1697).
1689
*
William and Mary worden door het Engelse parlement uitgeroepen tot koning en koningin van Engeland. Willem III heeft er bezwaar tegen om als prins-gemaal naast zijn vrouw als koningin te staan, omdat hij meent te weinig te kunnen doen om Engeland in een anti-Franse coalitie te halen.
Mei
Groot verbond van Wenen tussen de Duitse keizer en de Republiek. Ook sloten zich aan: Engeland, Keulen, Luik, de Palts, Brandenburg, Hannover, Beieren en in 1690 Spanje en Savoye. Het verbond bevatte een geheim artikel waarin werd Keizer Leopold I (1658 - 1705) van Oostenrijk de opvolging in de Spaanse landen werd beloofd.
1690
1 juli
De verbonden troepen van Spanje, Engelse en Nederlandse troepen leiden een nederlaag bij Fleurus. Ook de Engels-Nederlandse vloot leidt een nederlaag bij Dieppe.
11 juli
Willem III weet in Ierland de Engels/Franse legers van zijn schoonvader te verslaan. Deze moet een jaar later het eiland verlaten. Deze actie van Willem III heeft hem tot held gemaakt van de Ierse "Orangeman".
1690-1695
*
De Franse legers voeren jaarlijkse veldtochten uit in de Zuidelijke Nederlanden. Diverse steden vallen in hun handen. De Franse troepen zijn het meest succesvol.
1692
29 mei
Bij kaap La Hogue leidt de Franse vloot een nederlaag tegen de Engelse-Nederlandse vloot. Hierdoor wordt het gevaar van een landing in Engeland afgewend.
1693
*
Vanuit de Republiek worden vredesonderhandelingen met Frankrijk gestart. Onder luid protest van Leopold I van Oostenrijk worden deze echter afgebroken.
1695
*
Mary Stuart overlijdt. Dit verzwakt de positie van Willem III in Engeland.
*
Rond dit jaar introduceert de VOC de koffiecultuur op Java.
1696
*
Jan van Brouchoven, graaf van Bergeyck, thesaurier-generaal in de Zuidelijke Nederland, bezoekt Willem III in Londen om hem ervan te overtuigen zo spoedig mogelijk vrede met Frankrijk te sluiten.
*
In Amsterdam vindt het Aansprekersoproer plaats. Een groot deel van de gewone bevolking van Amsterdam laat zich door de aansprekers opruien tegen de werkloosheid die voortkomt uit de voordurende oorlog.
1697
20 september
Vredestraktaten van Rijswijk
Tegen de zin van de Spaanse koning en de Duitse Keizer wordt vrede gesloten met Frankrijk.
De voornaamste bepalingen uit het verdrag zijn:
  1. Lodewijk XIV erkent Willem III als koning van Engeland. De ‘herenigingen’ uit de jaren 1680-1684 worden erkend, behalve die van Luxemburg. Alle veroveringen op Spanje, alsmede de bezetting van Charlerio worden ongedaan gemaakt. Het Handelstraktaat van 1678 wordt weer van kracht.
  2. De Republiek krijgt van Spanje het recht om de belangrijkste Zuidnederlandse grensvestigingen een garnizoen te leggen (eerste Barrière-traktaat).
1697-1698
*
Tsaar Peter de Grote (1672 - 1725) van Rusland bezoekt incognito de Republiek (o.a. Zaandam en Amsterdam). Hij werkt een tijdlang op een scheepswerf. Dit bezoek zou hem inspireren bij het bouwen van Sint Petersburg.
1698-1700
*
In Europa heerst onrust over het Eerste (1678) en het Tweede (1700) Delingstraktaat tussen de Republiek, Engeland en Frankrijk over de Spaanse erfenis. Lodewijk XIV wil Maximiliaan Emanuel van Beieren als soeverein van de Zuidelijke Nederlanden. Karel II van Spanje overlijdt en wijst in zijn testament Filips van Anjou, kleinzoon van Lodewijk XIV, aan als universeel erfgenaam.
1701
*
Lodewijk XIV bezet de Zuidelijke Nederlanden. De garnizoenen uit de barrièrevestigingen krijgen een vrije aftocht.
1702
19 maart
Willem III overlijdt.
Mei
De Republiek en Engeland verklaren de oorlog aan Frankrijk.

top

DE BELANGRIJKSTE GEBEURTENISSEN UIT DE PERIODE
1703 - 1749

Inleiding

De Republiek sluit in 1713 vrede met Frankrijk en in 1714 met Spanje. Hierdoor komt de Republiek in een rustiger vaarwater. De economie ontwikkelde zich minder positief dan de concurrerende handelsnaties. De kloof tussen rijk en arm nam sterk toe.


1702-1747
*
Tweede Stadhouderloze tijdperk.

Hoewel Willem III zijn Friese achterneef Johan Willem Friso (1687 - 1711) als opvolger had aangewezen, besloot de Staten-Generaal hem niet te benoemen.

1706
*
De Engelsen overwinnen bij Ramillies in de Zuidelijke Nederlanden. Dit doet de Staten van Vlaanderen en Brabant besluiten Karel van Oostenrijk als hun soeverein te erkennen.
1711
*
Johan Willem Friso, ondertussen benoemd tot erfstadhouder van Friesland en sinds 1710 Standhouder van Groningen, verdrinkt in het Hollands Diep als gevolg van een plotseling opgestoken storm die zijn schip doet omslaan.
1713
*
In Utrecht wordt vrede gesloten tussen Engeland, Pruisen, Portugal, Savoye en de Republiek enerzijds en Frankrijk anderzijds. De belangrijkste bepalingen uit het verdrag luidden:
  1. De Zuidelijke Nederlanden komen onder Oostenrijks bestuur. De Zuidelijke Nederlanden onder Staats-Engels bewind tot een definitieve barrièreregeling met Karel VI van Oostenrijk is gemaakt.
  2. De Republiek krijgt een deel van Opper-Gelre.
*
Het platteland van de Republiek wordt ernstig getroffen door veepest. Grote delen van de veestapel gaan verloren.
1714
*
Als vervolg op de Vrede van Utrecht (1713) sluit de Republiek ook vrede met Spanje.
1715
*
Oostenrijk en de Republiek sluiten een Barrièretraktaat. Dit document wordt meeondertekend door de nieuwe koning George I van Engeland.
De belangrijkste bepalingen luidden:
  1. De Republiek krijgt het recht garnizoenen te leggen in een groot aantal plaatsen in de Zuidelijke Nederlanden. De Oostenrijkse keizer betaalt voor het onderhoud van die garnizoenen jaarlijks ƒ 1.125.000,-.
  2. De Schelde blijft gesloten, de handel op Indië blijft verboden voor de Zuidelijke Nederlanden.
1717
25 december
Stormen en overstromingen teisteren grote delen van Groningen, de Friese kust en de Zaanstreek. In Groningen komen 2000 mensen om.
1726
*
De dijken van de Linge en de Lek breken door. Grote delen van Gelderland, Holland en Utrecht komen onder water te staan.
1729
*
Willem IV Willem IV (1711 - 1751) meerderjarig en aanvaardt het stadhouderschap in de gewesten Friesland, Groningen, Drenthe en Gelderland. De andere gewesten houden vast aan de stadhouderloze regeringsvorm.
1744
*
Het platteland van de Republiek wordt wederom getroffen door de Veepest. Een groot deel van de rundveestapel gaat verloren.
1747
24 april
In Veere wordt een volksbeweging in het leven geroepen ten gunste van Willem IV als stadhouder.
28 april
De Staten van Zeeland roepen Willem IV uit tot stadhouder en kapitein-generaal.
Mei
Willem IV wordt ook de resterende gewesten erkend als stadhouder. Einde van het Tweede Stadhouderlozetijdperk.
1748
28 juni
In Amsterdam worden op de Dam twee plunderaars opgehangen. Tijdens de voltrekking breekt paniek uit en komen meer dan 200 toeschouwers om het leven.
December
De Staten-Generaal dragen Willem IV naast het erfstadhouderschap ook het erfelijk kapitein-admiraalschap op.

top

DE BELANGRIJKSTE GEBEURTENISSEN UIT DE PERIODE
1750 - 1795

Inleiding
In deze periode komen twee groepen binnen de samenleving tegenover elkaar te staan: de patriotten en de orangisten. De patriotten wilden uit onvrede over het eigenzinnige optreden breken met de stadhouder en een democratisering doorvoeren. Uiteindelijk weten de orangisten het pleit te winnen, maar kunnen daar maar kort van genieten. In 1795 wordt de Republiek door Frankrijk bezet en wordt de stadhouder door de Staten-Generaal aan de kant gezet. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt omgedoopt tot De Bataafse Republiek.


1751
22 oktober
Willem IV overlijdt en wordt opgevolgd door zijn minderjarige zoon Willem V (1748 - 1806). Zijn moeder Anna treedt op als regentes.
1766
8 maart
Willem V Willem V wordt volwassen en treedt in functie als erfstadhouder, kapitein- en admiraal-generaal.
1780
*
Vanwege onder andere de opgelopen spanningen over de handel met de opstandelingen in Amerika en het besluit van de Staten-Generaal om onbeperkt konvooi toe te staan, verklaart Engeland de Republiek de oorlog.
1780-1784
*
Vierde Engelse Oorlog.
De Engelsen beheersen de wereldzeeën en brengen de Republiek zeer grote economische schade toe.

In het binnenland leidt de oorlog tot spanningen tussen enerzijds de patriotten en anderzijds Willem V en de Oranjepartij.

1781
*
De Staten-Generaal gaat over tot een verbod op de walvisvaart. Alle zeelieden zijn nodig voor het bemannen van de oorlogsvloot.
1784
*
Vrede van Parijs tussen Engeland en de Republiek. De Republiek gedoogt de vrije vaart door de Engelsen in de Molukken en staat Negapatnam af.
16 juni
De Staten-Generaal verbiedt het dragen van oranje.
1785
*
De Staten van Holland besnoeit de macht van Willem V als commandant van Den Haag. Deze vertrekt hierop uit Holland naar 't Loo.
1786
Augustus
De prinselijke troepen grijpen in enkele plaatsen in tegen de patriotten. Hierop besluiten de Staten van Holland, Groningen, Overijssel en Zeeland Willem V te schorsen als kapitein-generaal.
1787
*
Utrechtse vrijkorporisten slaan de troepen van Willem V bij Vreeswijk terug.
28 juni
Prinses Wilhelmina (gemalin van Prins Willem V) wordt bij Goejanverwellesluis aangehouden door een patriots vrijkorps.
1793
1 februari
Frankrijk verklaart de oorlog aan Engeland en de Republiek. De Zuidelijke Nederlanden zijn ondertussen al bezet door de Fransen.
Maart
De Fransen proberen de Republiek te veroveren, maar worden bij Neerwinden verslagen door de Oostenrijkers en zijn gedwongen om de Nederlanden te verlaten.
1794
Augustus
Frankrijk behaalt een overwinning bij Fleurus en bezet definitief de Zuidelijke Nederlanden. Vervolgens trekken de troepen de Republiek binnen en kunnen in december optrekken over de bevroren rivieren.
1795
16 januari
Utrecht wordt bezet door het Franse leger.
18 januari
Willem V vlucht naar Engeland.

Onder leiding van de patriot Rutger Jan Schimmelpenninck (1761 - 1825) neemt in Amsterdam een revolutionair comité de macht van de burgermeesters over. Het nieuwe bestuur noemt zich Provisionale Representanten van het Volk van Amsterdam. Dit brengt een domino-effect teweeg waardoor in korte tijd ook andere steden en uiteindelijk de Staten-Generaal onder revolutionaire vlag komen.

23 februari
De Staten-Generaal schaffen het stadhouderschap af. De naam van de Republiek wordt veranderd in de 'Bataafse Republiek'.
*
Veel stadhoudergezindten weigeren de eed van trouw aan het nieuwe bewind af te leggen, waardoor ze het land moeten verlaten.
16 mei
Haags Verdrag tussen Frankrijk en de Republiek. Hiermee wordt de Bataafse Republiek een Franse vazalstaat.
Belangrijkste bepalingen:
  1. De Republiek en Frankrijk sluiten een de- en offensief verbond. De Republiek moet het Franse leger steunen en gedeeltelijk voeden en kleden. Staats-Vlaanderen, Maastricht en Venlo worden ingelijfd bij Frankrijk.
  2. De Republiek moet ƒ 100 miljoen betalen aan Frankrijk als schadevergoeding.
*
In reactie op dit vredesverdrag verklaart Engeland de Republiek de oorlog en start met de bezetting van de koloniën.
15 september
Gouverneur Sluyskens van de Kaapkolonie capituleert voor de Engelsen. In Swellendam en Graaff-Reinet stichten boeren twee onafhankelijke republiekjes.

top

DE BELANGRIJKSTE GEBEURTENISSEN UIT DE PERIODE
1796 - 1849

Inleiding
In de eerste vijftig jaar van de 19e eeuw is onze huidige staatsinrichting gevormd. Na de strijd tussen de patriotten en orangisten dreigde een nieuwe scheuring. Dit maal tussen de unitarissen en federalisten. De vraag was welke staatsrechtelijke eenheid Nederland moest krijgen: een eenheidsstaat of een federatief verband tussen de verschillende provincies. Het pleit werd gewonnen door de unitarissen: Nederland werd een eenheidsstaat en kreeg als staatshoofd een koning. Daarna wordt een belangrijk aantal Grondwetten aangenomen, met als hoogtepunt de Grondwet van 1848 van Thorbecke.

Met het vertrek van de Fransen worden de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden samengevoegd. Onder andere de grote culturele verschillen en het optreden van de Koning Willem I leiden ertoe dat België in 1839 officieel zelfstandig wordt.



1796
1 januari
Staats-Brabant en Drenthe worden als achtste en negende provincie toegelaten tot de Staten-Generaal.
16 januari
Er vinden verkiezingen plaats voor een Nationale Vergadering. Dit is het hoogste staatsrechtelijke lichaam. De Vergadering is getrapt gekozen door mannen van 20 jaar en ouder met een vaste woonplaats, die de eed tegen het stadhouderschap hadden afgelegd en niet van de bedeling leefden.
1797
*
De Grondvergaderingen verwerpen met grote meerderheid de voorgestelde staatsregeling.
11 oktober
Bij Kamperduin wordt de Bataafse vloot onder leiding van Willem de Winter bijna geheel vernietigd door de Engelsen onder leiding van Duncan.
1799
22 juni
De Engelsen en Russen doen een inval in Noord-Holland. De Bataafse vloot blijft afzijdig, want de matrozen weigeren te vechten tegen de oranjevlag. De latere koning Willem I (1772 - 1843) spreekt in een proclamatie van herstel van de oude staatsrechtsvorm. Er vinden slagen plaats bij Bergen, Castricum en Alkmaar. In Oktober probeert een oranjelegertje ook in het oosten een aanval te plaatsen. Alle aanvallen worden afgeslagen en de Engelsen, Russen en orangisten moeten zich terugtrekken.
10 oktober
De Conventie van Alkmaar maakt een einde aan de Engels-Russische invasie.
1800
*
De Republiek schenkt Napoleon in Frankrijk 3 miljoen gulden voor zijn oorlogen, maar weigert verdere steun. Napoleon is hierover ontevreden en wil een bestuurlijke hervorming in de Republiek afdwingen.
1802
27 maart
Schimmelpenninck ondertekent namens de Bataafse Republiek de Vrede van Amiens met Engeland.
Belangrijkste bepalingen:
  1. De Republiek krijgt, behalve Ceylon, alle koloniën terug.
  2. De Oranje familie wordt schadeloos gesteld voor het verlies van bezittingen.
1803
*
Er breekt weer oorlog uit met Engeland. Langzaam maar zeker worden de koloniën weer veroverd door Engeland.
1804
April
De Engelsen veroveren opnieuw Suriname.
15 september
Napoleon (1769 - 1821), ondertussen keizer van Frankrijk, spreekt met Schimmelpenninck in Keulen en wil dat hij de leiding van de Bataafse Republiek op zich neemt. Anders zal hij de Republiek bij Frankrijk inlijven.
18 december
Het staatsbewind voert een eenheidsspelling in. Deze spelling is ontworpen door de Leidse hoogleraar M. Siegenbeek.
1805
29 april
Het Staatsbewind legt de voorstellen van Napoleon en Schimmelpenninck voor aan de kiezers. Deze worden goedgekeurd.
Het voorstel luidde:
  1. De uitvoerende macht met grote bevoegdheden wordt uitgeoefend door een raadpensionaris, die voor 5 jaar wordt benoemd door het Wetgevende Lichaam. Er wordt een Wetgevend Lichaam van 19 leden benoemd door de Departementale Besturen (het eerste Wetgevende Lichaam werd benoemd door de raadpensionaris). Dit lichaam stemt over wetsontwerpen. Er wordt een algemene belasting ingevoerd. Ter uitvoering daarvan wordt een kadaster ingevoerd en worden inspecteurs en ontvangers aangesteld.
  2. Voorgenomen hervormingen van onderwijs, geneeskunde, waterstaat en landbouw.
1806
Januari
Minister van Financiën vervangt een groot aantal locale accijnzen en heffingen door andere nationale heffingen.
9 april
Willem V overlijdt in Brunswijk.
4 juni
Schimmelpenninck legt tegen zijn zin onder druk van Napoleon zijn ambt neer. Napoleon wil middels eenheid van bestuur Engeland op de knieën dwingen. Hiertoe wil hij in alle gebieden een familielid aan het hoofd plaatsen. Lodewijk Napoleon (1778 - 1846) wordt koning van Nederland.
23 juni
Koning Lodewijk Officiële intocht van koning Lodewijk Napoleon in Den Haag.
7 augustus
De Grondwet van het Koninkrijk Holland wordt bekrachtigd. In deze staatsregeling wordt bepaald, dat het getrapt gekozen Wetgevende Lichaam de koning slechts mag adviseren en uitsluitend de bevoegdheid heeft om de voorstellen van de koning goed of af te keuren.
1807
12 januari
In Leiden ontploft een kruitschip. Ongeveer 150 mensen komen om het leven. Koning Napoleon brengt een bezoek aan de plaats van het ongeval. Dit levert hem grote sympathie op.
7 juli
Frankrijk, Rusland en Pruisen sluiten een vredesverdrag waarbij Oost-Friesland bij het koninkrijk Holland wordt gevoegd.
*
De Postwet uniformeert de posttarieven naar afstand en gewicht.
1809
1 februari
In het koninkrijk wordt een Wetboek van Strafrecht ingevoerd. Hiermee krijgt het land een modern strafrechtsysteem op basis van de Code Napoléon.
4 juni
Lodewijk Napoleon herstelt de economische betrekkingen tussen Nederland en Frankrijk.
17 juli
Keizer Napoleon ontdekt dat Lodewijk Napoleon de bepalingen van het Continentaal Stelsel heeft verzacht. De economische betrekkingen worden weer afgebroken en de douanelijn hersteld.
*
In het gehele land wordt bij Koninklijk Besluit het Metrieke Stelsel ingevoerd. Alle maten en gewichten van de verschillende districten worden geüniformeerd.
Augustus
De Engelsen bezetten Walcheren maar zijn gedwongen zich eind december weer terug te trekken.
1810
Maart
Frankrijk lijft Zeeland en het gebied ten zuiden van de Waal en Merwede in.
*
De Fransen verbieden de handel tussen het koninkrijk en Engeland.
Juli
Koning Lodewijk Napoleon doet onder druk van zijn broer Keizer Napoleon afstand van de Hollandse troon en vertrekt naar Oostenrijk.
4 juli
Franse troepen bezetten Amsterdam.
9 juli
Keizer Napoleon lijft middels het Decreet van Rambouillet het koninkrijk Holland in bij Frankrijk.
1811
*
Invoering van de burgerlijke stand en kadaster.
*
Keizer Napoleon maakt een reis door Holland.
1812
*
Napoleon trekt Rusland binnen. Van de 15.000 Hollandse dienstplichtigen keren slechts enkele terug.
1813
16-19 oktober
Napoleon wordt verslagen in de Volkerenslag bij Leipzig.
November
Geallieerde troepen trekken op in Holland. De Franse troepen zijn gedwongen zich terug te trekken.
20 november
Het 'driemanschap' Gijsbert Karel van Hogendorp (1762 - 1834), A.F.J.A. Graaf van der Duyn van Maasdam (1771 - 1848) en L. Graaf van Limburg Stirum (1758 - 1840) nemen het Voorlopig Bestuur op zich.
30 november
Prins Willem Frederik landt bij Scheveningen.
2 december
Koning Willem I Prins Willem Frederik (1772 - 1843) aanvaardt in de Nieuwe Kerk in Amsterdam de soevereiniteit als constitutioneel vorst (Koning Willem I).
21 december
Willem I benoemt een commissie om een nieuwe grondwet te ontwerpen. De commissie staat onder leiding van Van Hogendorp.
1814
25 maart
Willem I verleent bij koninklijk besluit octrooi aan de Nederlandse Bank voor de uitgifte van bankbiljetten. Op 5 april worden de eerste bankbiljetten uitgegeven.
29 maart
Een vergadering van vooraanstaande burgers keurt het ontwerp Grondwet van de commissie Hogendorp goed.
De belangrijkste bepalingen uit deze grondwet zijn:
  1. De soeverein vorst wordt belast met de uitvoerende macht. De soeverein vorst moet lid zijn van de Nederlands Hervormde kerk. De wetgevende macht berust bij één Kamer. De Kamer wordt gekozen door de Staten der Provinciën. De vertegenwoordigers mogen geen bindend mandaat meekrijgen en mogen geen ruggespraak houden. De Kamer en de Koning hebben het recht van initiatief (om wetten in te dienen). De Kamer heeft een beperkt budgetrecht.
  2. De Provinciale Staten worden gekozen door de drie standen: ridderschap, vertegenwoordigers van de steden en vertegenwoordigers van het platteland.
30 mei
De geallieerden sluiten met Lodewijk XVIII de eerste Vrede van Parijs. De grenzen van Frankrijk worden teruggebracht tot die van 1792.
21 juni
Met de "Acht artikelen van Londen" worden Nederland en België verenigd.
1 augustus
Willem I aanvaardt de soevereiniteit over België.
13 augustus
Nederland sluit een overeenkomst met Engeland over de teruggave van de koloniën. Niet teruggegeven worden: De Kaap, Ceylon, Demerary, Essequibo en Berbice.
1815
1 maart
De zondagsheiliging wordt bij wet geregeld.
16 maart
Willem Frederik geeft een proclamatie uit waarin hij zichzelf uitroept tot koning van de verenigde noordelijke en zuidelijke Nederlanden.
April
Een grondwetscommissie buigt zich over een nieuwe tekst in verband met de vereniging. Het concept wordt in Nederland door de Kamer aanvaard, maar in België afgewezen. De regering verklaart het concept toch als aanvaard door de thuisblijvers te beschouwen als voorstemmers en hetzelfde te doen met afgevaardigden die uitsluitend bezwaar hebben tegen de godsdienstvrijheid.
Belangrijkste bepalingen:
  1. De Staten-Generaal bestaan voortaan uit twee Kamers. De leden van de Eerste Kamer worden benoemd door de koning. De leden van de Tweede Kamer worden gekozen door Provinciale Staten. De leden van de Tweede Kamer krijgen het recht van initiatief. De Tweede Kamer bestaat uit 55 leden uit Nederland en 55 leden uit België. De Tweede Kamer zal beurtelings vergaderen in Den Haag en Brussel. De zittingen zijn openbaar. De koning hoeft niet langer Nederlands Hervormd te zijn.
  2. Het land wordt opgedeeld in 17 provincies.
18 juni
Met de Slag van Waterloo wordt Napoleon definitief verslagen.
21 september
Willem I legt in Brussel de eed op de Grondwet af en wordt daarmee de eerste koning van de verenigde noordelijke en zuidelijke Nederlanden.
20 november
Tweede vrede van Parijs. Nederland krijgt nog enkele gebieden toegewezen: Bouillon, Chimay, Philippelville en Mariënbourg.
1816
27 februari
Na twaalf jaar dragen de Engelsen het gezag over Suriname weer over aan Nederland.
1817
*
Misoogsten leiden tot ernstige aardappeltekorten. De regering verbiedt het verstoken van aardappels tot jenever.
1819
4 mei
De Nederlandse en Engelse regering sluiten een verdrag om de illegale slavenhandel tegen te gaan. In Paramaribo en Sierra Leone worden speciale gerechtshoven gevestigd om overtreders te veroordelen.
15 september
Taalbesluit. Dit besluit van de koning bepaalt dat vanaf 1823 in de Vlaamse provincies uitsluitend Nederlands gevoerd mag worden. Dit leidt tot een brede oppositiebeweging in het zuiden.
1822
22 april
Anton Sinkel betrekt een nieuwe winkelpand aan de Nieuwendijk te Amsterdam. De winkel van Sinkel introduceert een geheel nieuwe winkelformule. De koopwaar is uitgestald in kasten met spiegelruiten, waardoor de klanten van buiten de handelswaar kunnen zien. Ook is het niet langer mogelijk om af te dingen. Alle artikelen hebben een vaste prijs.
1824
12 april
Oprichting van de Nederlandse Handelsmaatschappij NV. De bedoeling van deze maatschappij is om Nederland zijn grote aandeel in de wereldhandel terug te laten winnen. Na 1830 richt de maatschappij zich voornamelijk op Nederlands-Indië.
1826
*
Waarschijnlijk wordt in dit jaar de eerste 'fiets' in gebruik genomen. Dit voertuig was eigenlijk niet meer dan een variant op de houten loopfiets.
1828
5 januari
Het eerste nummer van het Algemeen Handelsblad verschijnt. Het blad geeft met name handels- en zakennieuws. Vanaf 1 oktober 1830 wordt de formule gewijzigd en gaat de krant als eerste Nederlandse nieuwsblad verschijnen.
1829
Januari
In zuiden komt een petitiebeweging op gang. De eisen betreffen de vrijheid van drukpers en onderwijs, de invoering van juryrechtspraak en de afschaffing van de belasting op het gemaal.
28 april
De Kamer neemt met grote meerderheid de nieuwe Drukperswet aan. Deze wet geeft meer vrijheid, maar gaat in ogen van velen niet ver genoeg.
top
1830
*
Willem I matigt de Perswet, de Taalbesluiten en versoepelt de regels van het onderwijs.
*
De notabelen van Brussel nemen de feitelijke macht over en eisen een bijeenkomst van de Staten-Generaal. Een afvaardiging van drie man vertrekt met een verzoekschrift naar Den Haag. Men eist een democratische uitvoering van de Grondwet en het herstel van de eerder geformuleerde grieven over o.a. de persvrijheid, het Taalbesluit en het onderwijs. Overleg leidt niet tot een oplossing.
23-26 september
Prins Frederik (1797 - 1881) probeert Brussel te bezetten. Na drie dagen van straatgevechten is het gedwongen zich terug te trekken naar Vilvoorden. In Brussel wordt dit als een overwinning gevierd en wordt een Voorlopig Bewind geïnstalleerd.
29 september
De Staten-Generaal besluiten Nederland en België te splitsen. Dit formele besluit komt te laat, want de Nederlanders worden al uit België verdreven.
4 oktober
Het Voorlopig Bewind uit Brussel proclameert de zelfstandige Belgische Staat. Hierop wordt besloten een Nationaal Congres bijeen te roepen.
4 november
Bijeenkomst van de grote mogendheden in Londen over de situatie in Nederland. Er wordt een wapenstilstand geproclameerd; beide partijen accepteren deze.
24 november
In Brussel besluit het Nationaal Congres de leden van het Huis van Oranje voor eeuwig van de troon uit te sluiten.
1831
11 januari
De conferentie van Londen vaardigt de januari-protocollen uit. Hiermee wordt de scheiding tussen Nederland en België geregeld. Willem I aanvaart de voorwaarden, maar het Belgische Nationaal Congres verwerpt ze.
Voornaamste bezwaren van de Belgen waren:
  1. Nederland behoudt de grenzen van 1790 en Luxemburg.
  2. België moet 16/31 van de staatsschuld overnemen.
5 februari
Op de Schelde in Antwerpen dreigt de kanonneerboot van Jan van Speijk (1802 - 1831) in Belgische handen te vallen. Hierop besluit hij het schip op te blazen door een lont in het kruitvat te steken. In Nederland wordt zijn dood als een heldendood gezien.
2-12 augustus
Nederland houdt een tiendaagse veldtocht in België, maar moet zich terugtrekken als de Fransen de Belgen te hulp komen.
Oktober
Nieuwe scheidingsovereenkomst opgesteld te Londen: de zgn. 24 artikelen van oktober. Deze overeenkomst is positiever voor Nederland. België aanvaardt de voorwaarden, maar Willem I wil nog meer en verwerpt ze.
1832
*
Engeland en Frankrijk sommeren Nederland de nog bezette Belgische gebieden op te geven. Als Willem I dit weigert, leggen zij een vlootblokkade op (november) en wordt de Antwerpse Citadel (nog in Nederlandse handen) door de Fransen gebombardeerd waarop deze opgegeven moet worden (23 december).
1833
21 mei
Londense conventie tussen Engeland, Frankrijk en Nederland. Er wordt besloten tot een wapenstilstand met een status quo van de territoriale indeling (België behoudt vooralsnog Limburg en Luxemburg onder haar gezag). Engeland en Frankrijk heffen hierop de vlootblokkade tegen Nederland op.
1838
Maart
Willem I verklaart akkoord te kunnen gaan met de 24 artikelen van oktober 1831.
April
De Kamer verwerpt met bijna algehele stemmen de aanleg van de spoorweg Amsterdam, Utrecht, Arnhem, Pruisische grens. Willem I gelast de aanleg bij Koninklijk Besluit.
*
Invoering van het Wetboek van Strafvordering, Wetboek van Koophandel, Het Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Burgerlijke Strafvordering. Hiermee is de Code Napoléon uit 1811 geheel vervangen.
1839
19 april
Definitief scheidingsakkoord tussen Nederland en België.
Belangrijkste bepalingen:
  1. Limburg en Luxemburg worden gedeeld, Willem I blijft groothertog van het groothertogdom Luxemburg. Nederlands Limburg en Luxemburg worden beiden lid van de Duitse Bond. België blijft voor altijd neutraal.
  2. België draagt jaarlijks 5 miljoen gulden af voor de rente en aflossing van de staatsschuld.
20 september
Opening van de eerste Nederlandse spoorweg tussen Amsterdam en Haarlem.
1840
23 april
De Nieuwe Rotterdamsche Courant gaat als tweede dagblad in Nederland verschijnen. De krant bestond als sinds 1 januari, maar verscheen tot heden 3 keer per week. Journalistiek is de NRC zijn tijd vooruit door veel aandacht te besteden aan het brengen van primeurs.
7 oktober
Willem I treedt uit onvrede over de nieuwe Grondwet af als koning van Nederland.
20 oktober
Koning Willem II Willem I wordt opgevolgd door zijn oudste zoon: koning Willem II (1792 - 1849). De inhuldiging vindt plaats in de Nieuwe Kerk te Amsterdam.
*
De provincie Holland wordt opgesplitst in Noord en Zuid-Holland.
1841
1 januari
Twee Duitse broers Brenninkmeijer openen hun eerste winkel aan de Oosterdijk in Sneek. In de winkel zijn stoffen en damesmantels te koop. Hun motto luidt: 'C&A is toch voordeliger'.
1845
*
Mislukking van de aardappeloogst leidt tot de invoering van de vrijhandel in graan. In een groot aantal plaatsen in het westen breken hongeronlusten uit.
1847
2 mei
Nog steeds honger in Nederland. In verband hiermee wordt in het hele koninkrijk een biddag gehouden.
1848
17 maart
Commissie ter herziening van de Grondwet onder leiding van de liberaal Johan Rudolf Thorbecke (1798 - 1872) ingesteld.
3 november
Invoering van een belangrijke nieuwe grondwet.
Belangrijkste artikelen:
  1. De Tweede Kamer, Provinciale Staten en gemeenteraden worden rechtstreeks gekozen volgens censuskiesrecht. De Tweede Kamer krijgt recht van amendement, interpellatie en enquête De Eerste Kamer wordt gekozen door Provinciale Staten, uit de hoogstaangeslagenen in de belasting. Alle vergaderingen van vertegenwoordigende lichamen worden openbaar. De ministeriële verantwoordelijke wordt ingevoerd. Dit wil zeggen dat de koning onschendbaar is, maar de ministers mede verantwoordelijk zijn voor zijn handelen en uitspraken.
  2. Invoering van de vrijheid van onderwijs, vrijheid van meningsuiting en drukpers, vrijheid van vereniging en vergadering, vrijheid van godsdienst (pauselijke besluiten hoeven niet langer door de regering goedgekeurd te worden: afschaffing recht van placet).
20 december
De uitslag van de verkiezingen wordt bekendgemaakt. De liberalen hebben met de katholieken een meerderheid tegenover één antirevolutionair, Guillaume Groen van Prinsterer (1801 - 1876), en enkele conservatieven.
1849
17 maart
Koning Willem II overlijdt te Tilburg aan een hartinfarct.
12 mei
In de Nieuwe Kerk te Amsterdam wordt prins Alexander Paul Frederik Lodewijk (1817 - 1890) als koning Willem III ingehuldigd.

top

DE BELANGRIJKSTE GEBEURTENISSEN UIT DE PERIODE
1850 - 1899

Inleiding
In Nederland komt de 'industriële revolutie' relatief laat. Pas in deze periode komen de investeringen goed op gang. De overheid laat veel water- en spoorwegen bouwen en het bedrijfsleven begint om te schakelen op moderne productieprocessen. De urbanisatie komt op gang en dit levert schrijnende taferelen op in de grote steden.

In de loop van de tweede helft van de 19e eeuw groeide het bewustzijn dat de rol van de overheid meer is dan die van "Nachtwaker". Naast debatten over de kerntaken van de overheid - b.v. de aanleg van infrastructuur en defensie - beginnen politici ook na te denken over sociale vraagstukken. Met het kinderwetje van de liberaal Van Houten krijgt Nederland in 1874 zijn eerste sociale wetgeving.


1850
* Invoering Postwet. De Staat krijgt het monopolie op de postverzending.
1851
* De invoering van de Gemeentewet van Thorbecke en de Onteigeningswet. Deze laatste was noodzakelijk geworden vanwege de aanleg van spoorwegen.
26 oktober 'Het koninklijke Instituut van Wetenschappen, Letterkunde en Schone Kunsten' wordt opgeheven. In de plaats van het Instituut treedt de 'Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen'.
1852
* Het wordt mogelijk de post vooruit te frankeren met postzegels.
12 juli De Haarlemmermeer is drooggelegd.
1853
17 mei Verkiezingen. De tegenstanders van Thorbecke behalen een grote overwinning.
1854
29 juni Lijfstraffen worden geschrapt uit het strafrecht. De doodstraf wordt beperkt tot ophanging boven een luik.
1856
Juli Val van kabinet Van Hall over het onderwijs. Onenigheid met de Kamer (met name met Groen van Prinsterer) over het godsdienstonderwijs. Er wordt een nieuw kabinet gevormd onder leiding van Van der Brugghen.
1857
20 juli De Tweede Kamer hecht haar goedkeuring aan de Lager Onderwijswet van Van Rappard. Groen van Prinsterer trekt zich teleurgesteld tijdelijk (tot 1862) terug uit de politiek.
1860
27 juni Aanvaarding Spoorwegwet van Van Hall. Deze wet regelt de aanleg van de spoorwegen door de staat, met een particuliere exploitatie. Op basis van deze wet worden in de komende jaren de spoorwegen fors uitgebreid.
* Onder het pseudoniem Multatulie publiceert Eduard Douwes Dekker het boek 'Max Havelaar of de koffieveilingen der Nederlandsche Handelsmaatschappij'.
1862
10 februari Thorbecke presenteert zijn tweede kabinet.
December De Tweede Kamer besluit tot aanleg van de Nieuwe Waterweg en het Noordzeekanaal.
1864
25 juni In Den Haag wordt de eerste paardetram in gebruik genomen.
1865
4 december Thorbecke neemt ontslag als minister naar aanleiding van een konflikt met de minister van Koloniën over de invoering van een Wetboek van Strafrecht voor Nederlands-Indië.
1867
* Willem III onderhandelt met keizer Napoleon III over de verkoop van Luxemburg.
3 april De Duitser Bismarck dreigt met oorlog als Luxemburg aan Frankrijk wordt afgestaan. Hierop trekt Willem III zijn goedkeuring voor de verkoop in.
11 mei Op een conferentie te Londen wordt de Luxemburgse kwestie geregeld. Luxemburg en Limburg worden vrijgemaakt uit de Duitse Bond. De neutraliteit van Luxemburg wordt door de grote mogendheden en Nederland erkend.
1868
11 januari Zeven Friezen weten binnen één dag door de elf Friese steden te schaatsen (eerste officieuze Elfstedentocht).
1869
1 juli Afschaffing van het Dagbladzegel. Deze belasting op dagbladen kon voor sommige kranten oplopen tot 55 procent van de bruto-opbrengst. Als gevolg van deze maatregel zijn de kranten goedkoper geworden en hebben zij een grotere oplage en verspreiding weten te realiseren.
* Na zes jaar vergaderen komt een Staatscommissie tot de conclusie dat de kinderarbeid niet moet worden aangepakt. Voornaamste argument is dat de gezinnen het inkomen van de kinderen niet kunnen missen en de kinderen anders op straat gaan zwerven, werken en bedelen.
1870
19 januari De industrieel Petrus Regout uit Maastricht, berucht om de slechte arbeidsomstandigheden voor met name vrouwen en kinderen in zijn glas- en aardewerkfabrieken, maakt bekend dat hij niet langer kinderen onder de 10 jaar zal aannemen.
* In Sappermeer wordt Aletta Jacobs als eerste vrouw toegelaten tot de HBS. Dit wordt gezien als een begin van de vrouwenemancipatie. De feministe Bestie Perk richt het vrouwenblad 'Onze Roeping' op.
* Het vooraf frankeren van poststukken met postzegels wordt verplicht.
20 mei De Tweede Kamer aanvaardt het wetsontwerp waarmee de doodstraf wordt afgeschaft. In het militaire strafrecht blijft ze voor bepaalde misdrijven gehandhaafd.
Juli Vanwege de oplopende spanningen tussen Frankrijk en Duitsland worden enkele lichtingen van het Nederlandse leger gemobiliseerd om de neutraliteit te handhaven.
top
1871
 
1 januari Het ministerie van Eredienst wordt opgeheven. Hiermee is de scheiding tussen kerk en staat een feit.
3 januari Het ministerie Bosse-Fock wordt omgevormd tot een nieuw kabinet Thorbecke. Dit kabinet neemt zich voor de defensie te verbeteren, want tijdens de mobilisatie zijn veel onvolkomenheden aan het licht gekomen.
* Het kabinet Thorbecke besluit het gezantschap bij het Vaticaan op te heffen. Dit leidt tot de definitieve breuk tussen de liberale en katholieken.
Zomer In Amsterdam breekt een pokkenepidemie uit: ongeveer 2000 slachtoffers.
* Alleta Jacobs start als eerste vrouwelijke student een universitaire studie. Zij studeert medicijnen aan de Universiteit van Groningen.
1 oktober Oprichting van het Algemeen Nederlands Werkliedenverbond te Utrecht. Dit is de eerste nationale vakbond van Nederland. Het ANWV staat onder leiding van de meubelmaker Heldt en stelt zich gematigd op: werkstakingen worden afgewezen.
1872
9 maart Opening van de Nieuwe Waterweg. Hierdoor wordt de groei van de Rotterdamse haven sterk gestimuleerd.
12 april Het Coalitieverbod wordt ingetrokken. Hierdoor wordt de oprichting van vakbewegingen officieel toegestaan.
Mei De eerste druk van het Nieuw Woordenboek der Nederlandsche Taal van Van Dale verschijnt.
5 juni Johan Rudolf Thorbecke (14-1-1798) overlijdt.
* In ons land wordt de eerste margarine geproduceerd.
* In Aalsmeer wordt de eerste verwarmde kas in gebruik genomen.
1873
* De wereldeconomie zakt in. Nederland ondervindt hiervan de gevolgen middels lagere lonen en werkloosheid, maar de opbouw van de moderne kapitalistische economie gaat gestaag door.
1874
15 oktober Met het inwerkingtreden van de initiatiefwet van S. van Houten wordt de fabrieksarbeid van kinderen beneden de 12 jaar verboden. Dit is de eerste sociale regeling in ons land.
1875
* Invoering van de Gouden Standaard. Dat wil zeggen dat tegenover iedere gulden een vaste hoeveelheid goud staat. Het gouden tientje wordt de standpenning. Zilveren munten mogen niet langer vrij worden gemaakt. De zilveren guldens en rijksdaalders houden wel hun onbepaalde betaalkracht.
1876
13 mei De spoorlijn tussen Amersfoort en Zutphen wordt opgesteld.
1 november Het Noordzeekanaal wordt in gebruik gesteld.
1878
* De Wet op het Lager Onderwijs van Kappeyne van de Coppello wordt aanvaardt. Dit wetsontwerp zorgt voor veel verbetering, maar maakt de subsidiëring van het bijzonder onderwijs niet mogelijk. Dit leidt tot protest uit protestante en katholieke hoek.
3 augustus Koning Willem III krijgt een petitionnement met 300.000 handtekeningen overhandigd met het verzoek de Wet op het Lager Onderwijs niet te tekenen.
17 augustus Koning Willem III bekrachtigt de Wet op het Lager Onderwijs.
* De gang van zaken rondom de Wet op het Lager Onderwijs brengt de antirevolutionairen - onder leiding van Abraham Kuyper (1837 - 1920) - en de katholieken - onder leiding van Hermanus Schaepman (1844 - 1903) - ertoe om bij de verkiezingen samen te gaan werken.
* In dit jaar begint een internationale agrarische crisis. Dit leidt er in ons land toe dat er vanuit het platteland een trek naar de steden gaat ontstaan.
1879
* Oprichting van de eerste politieke partij: de Antirevolutionaire Partij (ARP) onder leiding van Abraham Kuyper. Kuyper heeft ook het Program van de partij geschreven.
15 januari Bij wijze van proef wordt de Dam in Amsterdam elektrisch verlicht. Dit onder grote belangstelling van het publiek.
11 juni In Parijs overlijdt de troonopvolger prins Willem onder mysterieuze omstandigheden. Prins Alexander wordt hierdoor eerst troonpretendent.
1880
* Oprichting van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Abraham Kuyper is de drijvende kracht achter deze instelling. Bij de opening spreekt hij de bekende rede 'Soevereiniteit in eigen kring' uit.
31 augustus Geboorte van prinses Wilhelmina (1880 - 1962).
1881
1 juni In Amsterdam opent de Nederlandse Bell Telefoon Maatschappij haar eerste centrale. Ze heeft 49 abonnees. Later in het jaar wordt ook in Rotterdam een centrale geopend.
* H. Gerard en Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846 - 1919) richten de Sociaal-Democratische Bond (SDB) op.
* De derde zoon uit het eerste huwelijk van Willem III overlijdt.
1883
1 juli Oprichting van de Nederlandse Vélocipèdisten Bond. Deze fietsersbond wordt in 1885 omgedoopt tot de Algemeene Nederlandsche Wielrijdersbond (ANWB).
1884
23 maart De regering weigert de Sociaal-Democratische Bond rechtspersoonlijkheid te verlenen. Hierdoor kan de Bond geen congressen meer houden.
* Overlijden van prins Alexander, de tweede zoon uit het eerste huwelijk van Willem III. Hierdoor wordt prinses Wilhelmina eerste troonopvolgster.
* Beperkte herziening Grondwet.

Onder andere wordt de bepaling geschrapt dat tijdens een regentschap geen herziening van de Grondwet mag plaatsvinden. Dit mede tegen de achtergrond van de leeftijd van prinses Wilhelmina, waardoor een lange periode van regentschap noodzakelijk zal zijn.
1885
* De liberale kiesverenigingen gaan samenwerken in de Liberale Unie.
* Het nieuwe Kamerlid Heldt is als de eerste vertegenwoordiger van arbeiders gekozen. Heldt is voorzitter van het Algemeen Nederlandsch Werkliedenverbond.
* Onder redactie van Frederik van Eden, Frank van der Goes, Willem Kloos, Willem Paap en Albert Verwey verschijnt het eerste nummer van het socialistisch georiënteerde literaraire tijdschrift De Nieuwe Gids. Het tijdschrift is de spreekbuis van de literaire stroming De Tachtigers.
1886
29 april Aan de Kinderdijk wordt de eerste elektriciteitscentrale geopend. Er wordt stroom geleverd aan 295 aansluitingen in Nieuw-Lekkerland en Alblasserdam.
26 juli Palingoproer in Amsterdam. De politie grijpt in bij en volksvermaak in de Jordaan. Daar wordt het zgn. palingtrekken georganiseerd. Een levende paling wordt aan een touw gebonden en over de gracht getrokken. Hieronder wordt met bootjes doorgevaren. Wie het eerste de kop van de paling aftrekt zonder in het water te vallen heeft gewonnen. De politie schiet 26 personen (veelal van achteren) dood.
1 september Het Wetboek van Strafrecht wordt ingevoerd. Hiermee wordt het laatste Napoleontische wetboek vervangen.
13 oktober De Tweede Kamer besluit tot het instellen van een parlementaire enquête naar kinderarbeid en sociale toestanden in fabrieken.
top
1887
1 mei Willem Vroom en Anton Dreesman openen hun eerste manufacturenhandel in de Weesperstraat te Amsterdam.
17 juni De Tweede Kamer herziet de Grondwet
Voornaamste bepalingen:
  1. Vervangen van het censuskiesrecht door 'kentekenen van geschiktheid en maatschappelijke welstand' (uit te werken in een Wet in formele zin). Het aantal kiezers verdrievoudigt op basis hiervan (ongeveer 300.000) Kiesrecht blijft voorbehouden aan mannen. De Tweede Kamer krijgt 100 leden, die om de vier jaar gelijktijdig worden gekozen. De Eerste Kamer krijgt 50 leden.
  2. De voorwaarden om lid van de Eerste Kamer te worden, worden uitgebreid tot 'zij die een hoog ambt bekleden'.
* Oprichting van het Amsterdamse Concertgebouworkest.
* Albert Heyn neemt de winkel van zijn vader in Oostzaan over.
1888
Maart Bij de verkiezingen behalen de katholieken en antirevolutionairen een meerderheid. Ook de SDB-er Domela Nieuwenhuis wordt gekozen.
12 april Opening Amsterdamse Concertgebouw.
2 december Opening van het Koninklijk Nederlandsche Circus Carré aan de Amstel te Amsterdam.
* De Roomsche-Katholieke Werkliedenvereniging wordt opgericht.
1889
Juli Domela Nieuwenhuis vertegenwoordigt de Nederlandse groep in Parijs bij de oprichting van de Tweede Internationale.
September Door een wijziging van de Lager Onderwijswet wordt het mogelijk om subsidie te geven aan het bijzonder lager onderwijs. De gemeenten zijn echter niet verplicht ook bij te dragen, hierdoor blijft er verschil bestaan.
8 december Oprichting van de Nederlandse Voetbal- en Athletiekbond (NVAB).
* De Arbeidswet van Ruys de Beerenbrouck scherpt door voorwaarden voor arbeid van kinderen, jeugdigen (tot 16 jaar) en vrouwen aan. Bovendien wordt de wet nu gehandhaafd door de op te richten Arbeidsinspectie.
* De feministe Wilhelmina Drucker (1847 - 1925) richt de 'Vrije Vrouwen Vereniging' op.
1890
29 juli Vincent van Gogh (1853 - 1890) pleegt zelfmoord.
November Koning Willem III overlijdt. Zijn vrouw Emma wordt regentes voor haar tienjarige dochter, prinses Wilhelmina.
1891
* Bij de verkiezingen winnen de liberalen. Hierdoor komt het conservatieve kabinet Mackay ten val.
15 mei In Eindhoven wordt de gloeilampenfabriek Philips opgericht. In maart 1892 zullen de eerste gloeilampen geproduceerd worden.
1892
* Enkele afgescheiden groepen van de Nederlands Hervormde Kerk verenigen zich in de 'Gereformeerde Kerken in Nederland'.
1893
* Oprichting van het Nationaal Arbeids-Secretariaat (NAS). De vakbond ontwikkelde zich tot een syndicalistische organisatie, hetgeen de populariteit niet ten goede kwam.
5 juni Oprichting van de Vereeniging voor Eerste Hulp bij Ongelukken.
1893-1894
* Een zware internationale crisis zorgt voor grote werkloosheid in ons land.
1894
* In de politiek begint een strijd tussen de zgn. Takkianen en Anti-Takkianen. Centraal in dit dispuut staat het ontwerp van de Kieswet van minister Tak. Deze kieswet is een uitwerking van de Grondwetsherzieningen van 1887. Tak stelt in zijn wetsontwerp voor de 'kentekenen van geschiktheid en maatschappelijke welstand', die de basis vormen voor het kiesrecht, in te vullen als 'het kunnen voorzien in eigen onderhoud en kunnen lezen en schrijven'. De onenigheid over deze interpretatie loopt door alle partijen heen en zorgt zelfs voor een scheuring in de ARP en de Liberale Unie. De verkiezingen na een Kamerontbinding over een amendement op het ontwerp leidt tot een meerderheid voor de Anti-Takkianen, die minder ver willen gaan. Het wetsontwerp verdwijnt van de agenda.
* Oprichting van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP).
Leider is Piet Jelles Troelstra (1860 - 1930), één van de zogenaamde 'twaalf apostelen',
* Oprichting van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht.
1896
* Van Houten komt met een nieuw ontwerp voor een Kieswet. Hij stelt een groot aantal groepen potentiële kiezers voor: belasting-, woon-, loon-, pensioen-, grootboek-, spaarbank- en examenkiezers. Hierdoor komt het aantal kiesgerechtigden op ruim 50 procent van de volwassen mannelijke bevolking.
5 mei In Tivoli te Utrecht besluiten de Roomsch-Katholieke kiesverenigingen tot landelijke samenwerking op basis van het programma van Schaepman. Deze samenwerking zal leiden tot de oprichting van de Roomsch-Katholieke Staatspartij (RKSP) in 1926.
* De eerste auto in Nederland. Onduidelijk is of de eerste auto werd bestuurd door een zeker notaris Bacx of door de Haagse fotograaf Adolphe Zimmermans, die op 19 mei persoonlijk zijn Benz Victoria (een voertuig met een max. snelheid 20 km/uur) in ontvangst nam.
1898
1 mei Oprichting van het Algemeen Nederlands Verbond. Deze organisatie propageert de Groot-Nederlandse gedachte.
2 juli Afschaffing van het recht van remplaçantenstelsel in de dienstplicht. Nederland kent al sinds 1579 (Unie van Utrecht) de dienstplicht, maar de dienstplichtige mocht een vervanger sturen (een remplaçant).
6 september
Koningin Wilhelmina Inhuldiging van koningin Wilhelmina te Amsterdam.
* Verschillende landbouwkredietinstellingen richten twee nieuwe banken op: De Coöperatieve Raiffeisenbank te Utrecht en de Coöperatieve Centrale Boerenleenbank te Eindhoven.
1899
18 mei Op initiatief van tsaar Nicolaas II wordt in Huis ten Bosch de eerste internationale vredesconferentie gehouden. Besloten wordt onder meer dat er in Den Haag een Permanent Internationaal Hof van Arbitrage wordt gevestigd.

top

 

DE BELANGRIJKSTE GEBEURTENISSEN UIT DE PERIODE
1900 - 1940

Inleiding
Hoewel de Eerste Wereldoorlog aan het neutrale Nederland voorbij gaat, worden zeer veel goederen schaars. Op bepaalde momenten wordt zelfs honger geleden.

In 1917 wordt het algemeen kiesrecht ingevoerd voor mannen. In 1919 krijgen de vrouwen dezelfde rechten. Dit is het resultaat van de zogenaamde 'pacificatie': een deal tussen de liberalen en de Christelijke partijen. De liberalen sleepten het algemeen kiesrecht binnen terwijl de Christelijke partijen de felbegeerde gelijke subsidiëring van het bijzonder onderwijs kregen. Eind jaren twintig begint een wereldwijde economische crisis. In Nederland slaat deze hard toe in de jaren dertig. Aanvankelijk lijkt het nationaal-socialisme enig gehoor te vinden. Van de talrijke nazi-partijtjes heeft alleen de NSB enige invloed gehad. In 1935 haalt de NSB van Mussert vanuit het niets bijna 8 procent van de stemmen. Twee jaar later is de electorale aanhang echter al weer gehalveerd.

Als in september 1939 Duitsland Polen binnenvalt, gaat Nederland over tot een algehele mobilisatie. Er wordt geëxperimenteerd met een distributiesysteem, maar dat hoeft pas na de Duitse inval geactiveerd te worden.



1900
30 maart De Kamer aanvaardt de Leerplichtwet. Invoering van de leerplicht voor alle kinderen vanaf 7 jaar. Het onderwijs hoeft echter niet op school onderwezen te worden. Op basis van de wet mag ook dit ook door b.v. een gouvernante thuis gebeuren.
1906
1 januari Invoering van het verplichte rijbewijs voor het besturen van motorvoertuigen.
1907
7 september Filmpionier A. Nögerath opent in Amsterdam zijn Bioscope-Theater. De eerste bioscoop in ons land.
* Ontstaan van Shell door een fusie tussen de Koninklijke Nederlandsche Petroleum Maatschappij en de Engelse Shell.
1909
2 juli Oprichting van het Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV)
1911
Zomer In Amsterdam en Rotterdam breekt een langdurige algemene zeeliedenstaking uit. Bij rellen met de politie vallen gewonden.
1912
7 februari De eerste officiële Elfstedentocht wordt gewonnen door Coen de Koning.
12 september Oprichting van het Nederlandsch Olympisch Comité.
1913
28 augustus Koningin Wilhelmina opent het Vredespaleis in Den Haag.
1914
1 augustus Algemene mobilisatie.
3 augustus Om grote prijsstijgingen en de export van levensmiddelen tegen te gaan, wordt de Levensmiddelenwet van kracht.
* Na de val van Antwerpen trekken zo'n 1 miljoen Belgische vluchtelingen naar Nederland.
1915
* Invoering van de inkomstenbelasting.
1917
* Door het torpederen van Nederlandse schepen en de mijnen op de Noordzee wordt de schaarste aan voedsel in Nederland steeds groter. In Amsterdam leidt dit in de zomer tot het aardappeloproer.
November Belangrijke herziening van de Grondwet.
Voornaamste bepalingen:
  1. Invoering van algemeen mannenkiesrecht. Bij wet in formele zin kan ook het vrouwenkiesrecht worden ingevoerd. Gelijke eisen ten aanzien van het passieve kiesrecht voor Eerste en Tweede Kamer. Verplichte opkomstplicht. Invoering evenredige vertegenwoordiging (afschaffing districtenstelsel).
  2. Het openbaar en bijzonder vormend algemeen onderwijs worden financieel gelijkgesteld.
Het compromis over het algemene kiesrecht en het financieel gelijkstellen van openbaar en bijzonder onderwijs wordt de pacificatie genoemd.
1918
Maart De geallieerden confisceren de Nederlandse koopvaardijvloot. De regering durft niet hard te protesteren omdat ze van deze partijen afhankelijk is voor de invoer van levensmiddelen.
24 april Oprichting van de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) door ds. Kersten.
11 november Troelstra (SDAP) roept de arbeiders op om de macht te grijpen. Deze 'revolutie' mislukt volledig.
1919
11 juli Het parlement aanvaardt de Arbeidswet. Deze wet verbiedt arbeid door kinderen beneden de 14 jaar en beperkt de werktijden tot acht uur per dag en maximaal 45 uur per week.
18 september De Vrijzinnig-Democraat Marchant weet zijn initiatiefwetsontwerp aangenomen te krijgen. Hierdoor wordt het actief en passief vrouwenkiesrecht ingevoerd.
7 oktober Oprichting van de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij (KLM). Dit is de eerste nationale luchtvaartmaatschappij ter wereld.
6 november De Nederlandsche Radio-Industrie heeft een wereldprimeur met de eerste van tevoren aangekondigde radio-uitzending. Het betreft het programma 'Soiré Musicale'.
1920
16 januari Nederland sluit zich aan bij de Volkenbond, die op deze datum haar werkzaamheden aanvangt.
17 mei Het eerste (gehuurde) vliegtuig van de KLM landt op Schiphol.
11 december De Staat neemt de particuliere spoorwegmaatschappijen over. Hierdoor ontstaat één nationale spoorwegmaatschappij.
13 december De Algemene Vergadering van de Volkenbond besluit tot het oprichten van een Internationaal Hof van Justitie met als zetel Den Haag.
1921
1 oktober Het eerste nummer van De Volkskrant verschijnt.
1921-1924
* Nederland beleeft een economische recessie. De werkloosheidskassen van de vakbewegingen zijn leeg. Vanuit de regering wordt voorzichtig steun gegeven. Dit leidt ertoe dat de regering een steunregeling opstelt.
1922
18 mei De Arbeidswet wordt aangepast door de Kamer. Hierdoor wordt de werktijd weer verlengd tot 8,5 uur per dag en maximaal 48 uur per week.
29 december Herziening van de Grondwet afgekondigd. Belangrijkste artikelen:
  1. Het algemeen vrouwenkiesrecht wordt in de tekst opgenomen.
    2. De term koloniën wordt vervangen door Nederlandsch-Indië, Suriname en Ned. Antillen.
  2. Het wordt mogelijk om niet in de Grondwet genoemde publiekrechtelijke instellingen in te stellen. Het koninkschap wordt gekoppeld aan de nakomelingen van koningin Wilhelmina.
  3. De Staten-Generaal moeten een oorlogsverklaring vooraf goedkeuren.
top
1923
26 oktober Het ontwerp Vlootwet wordt verworpen met één stem verschil. De Vlootwet beoogde de defensie van Nederlandsch-Indië te verbeteren door de vloot sterk uit te breiden. De kosten van de eerste fase van de vlootbouw waren geraamd op 500 miljoen. Tegen het ontwerp is op 23 december door 80.000 mensen in Amsterdam gedemonstreerd. Daarna is een petitionnement ingediend met 1,3 miljoen handtekeningen. De verwerping van het ontwerp leidt tot een langdurige kabinetscrisis.
1924
21 juni Oprichting van de Nederlandsche Christelijke Radio-Vereeniging (NCRV). Op 24 december verzorgt zij haar eerste uitzending. De zender wordt hen verhuurd door de Nederlandsche Seintoestellenfabriek.
24 november De KLM voert een eerste geslaagde vlucht naar Nederlandsch-Indië uit.
1925
3 april Nederland sluit een verdrag met België over de waterwegen. Er ontstaat een brede protestbeweging tegen dit verdrag. De oppositie loopt door alle partijen heen.
10 augustus Borculo wordt getroffen door een cycloon. Er vallen vier doden en tientallen gewonden. Tweeduizend mensen worden dakloos.
1 november Oprichting van de Vereeniging van Arbeiders Radio Amateurs (VARA).
1926
15 juli Oprichting van de Vrijzinnig Protestantse Radio Omroep (VPRO).
11 november Met een krappe meerderheid aanvaardt de Tweede Kamer het Verdrag met België over de waterwegen.
* Invoering van wegenbelasting.
1928
1 januari Door het samengaan van de Algemene Nederlandsche Radio Omroep (ANRO) en de Nederlandsche Omroep Vereeniging (NOV) ontstaat de Algemene Vereeniging Radio Omroep (AVRO).
30 januari Tussen Nederland en de Verenigde Staten wordt een draadloze telefoonverbinding geopend.
Februari De Post, Telegraaf en Telefoon worden ondergebracht in één bedrijf: de PTT.
Juli-Augustus In Amsterdam worden de negende Olympische Spelen gehouden. Nederland wint zes gouden, negen zilveren en vier bronzen medailles.
1929
* Beurskrach in New York is de start van een diepe economische depressie die tot ver in de jaren dertig doorgaat en grote politieke gevolgen heeft.
1930
1 januari Door een fusie tussen de Nederlandsche Margarine-unie van Van den Bergh en Jurgens en het Engelse concern Lever-Brothers ontstaat Unilever.
1931
22 januari De VARA verzorgt experimentele televisie-uitzendingen.
14 december Oprichting van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB).
16 december Oprichting van de Nationaal-Socialistische Nederlandsche Arbeiders Partij (NSNAP).
* De werkloosheid neemt sterk toe.
1932
Januari Vanaf heden moeten werklozen dagelijks stempelen om in aanmerking te komen voor steun. Stempelen kan bij de penningmeester van hun vakbond, de gemeentesecretarie of bij aparte stempellokalen.
10 mei Het kabinet besluit dat Het Wilhelmus het officiële Nederlandse volkslied wordt.
28 mei De Afsluitdijk is gedicht. De Zuiderzee wordt op 20 september officieel omgedoopt tot IJsselmeer. Het noordelijke deel van de Zuiderzee heet voortaan Waddenzee.
1933
30 januari De regering verbiedt het toetreden van militairen tot de WA van de NSB.
4 februari Muiterij op de militaire kruiser "De Zeven Provinciën".
15 juli Het uniformverbod wordt van kracht.
1934
Vanaf 4 Naar aanleiding van een protestvergadering van Het Werklozen strijdcomité breekt in de Jordaan een oproer uit. Na enkele dagen van schermutselingen tussen burgers en politie, mariniers en infanteristen bleken 7 doden en meer dan 200 gewonden te betreuren.
Oktober Het vliegtuig 'De Uiver' wordt tweede in de race Londen-Melbourne. Dit leidt tot geestdriftige reacties in Nederland.
1935
17 april Bij verkiezingen voor Provinciale Staten behaalt de NSB bijna 8 procent van de stemmen.
1 juli Oprichting van het Algemeen Nederlandsch Persbureau (ANP).
* De werkloosheid neemt astronomische vormen aan. In de winter loopt het werkloosheidspercentage op tot 40 procent van de beroepsbevolking.
1936
6 april Het ANP stelt zijn telexverbinding in werking.
6 mei Mandement van de Katholieke bischoppen tegen de NSB.
Augustus Nederland haalt zes gouden medailles tijdens de Olympische Spelen in Berlijn. De oproep om de spelen te boycotten wordt alleen opgevolgd door enkele boksers, gewichtheffers en het gymnastiekverbond.

De minister van Sociale Zaken bepaalt dat werklozen die steun ontvangen overdag niet mogen colporteren voor politieke organisaties.

27 september Het kabinet devalueert de gulden en laat daarmee de gouden standaard los. Dit brengt verlichting voor de economie, maar daarvan is op korte termijn weinig te merken.
1937
7 januari Huwelijksvoltrekking tussen prinses Juliana en prins Bernard von Lippe-Biesterfeld.
26 mei Het rijksspoorwegbedrijf wordt omgevormd tot 'De Nederlandsche Spoorwegen NV'. Alle aandelen blijven in handen van de staat.

De NSB behaalt een 4,2 procent van de stemmen bij de Tweede Kamerverkiezingen. De tegenstanders van de NSB ervaren dit als een overwinning, de NSB-leiding ervaart het als een nederlaag.

1938
31 januari Geboorte prinses Beatrix
1 april Aanvang van de zgn. zaak Oss.
Een speciale marechaussee-brigade had in het dorp Oss een verduisterings- en zedenzaak aan het licht gebracht. Op 1 april plaats minister van Defensie Goseling deze brigade over. Dit leidde tot geruchten, dat de RKSP-minister daarmee twee katholieke geestelijken wilde beschermen.
1939
10 augustus Aantreden van het kabinet De Geer. Voor het eerst maakt de SDAP deel uit van de regering. Zij levert twee ministers.
24 augustus Afkondiging van de voormobilisatie (opkomst van reserve-officieren en -onderofficieren).
28 augustus Afkondiging algemene mobilisatie. De lichtingen 1924 tot en met 1939 moeten allemaal opkomen.
30 augustus Generaal I.H. Reijnders wordt benoemd tot opperbevelhebber van de strijdkrachten.
3 september De regering publiceert de neutraliteitsverklaring.
9 oktober Het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork wordt geopend. De eerste 22 vluchtelingen worden gehuisvest.
9 november Venlo incident. Twee Engelse officieren hebben bij Venlo een afspraak met twee vermeende Duitse verzetslieden. Tijdens de afspraak worden de twee officieren echter ontvoerd naar Duitsland. Hierbij wordt geschoten.